Her en der in deze regio en ook elders in het land zijn bermmonumenten te vinden langs de weg op plekken waar mensen in het verkeer zijn verongelukt. Bermmonumenten: plekken waar nabestaanden de tijd even stilzetten, waar herinneringen worden neergelegd alsof ze opnieuw kunnen wortelen in de aarde. Op 22 november werd op ’t Lädderken in Tubbergen een monument onthuld, waar drie levens – Gerard Verdegaal, Wim van der Schans en Harm Schokker – drie geschiedenissen, abrupt tot stilstand kwamen, maar waar hun namen nu voortleven. Voor wie erbij aanwezig was, waaronder ikzelf, was het een bijzonder indrukwekkend moment van stilte, verbondenheid en respect.
Een halve eeuw, en toch zo dichtbij
Burgemeester Anko Postma opende zijn toespraak met de woorden:
“Vandaag zijn wij hier bijeen om stil te staan bij mensen die een bijzondere plaats innemen in de geschiedenis van onze gemeente en de voormalig gemeente Ammerzoden. Burgemeester Verdegaal, wethouder Van der Schans en gemeentesecretaris Schokker – mensen die met overtuiging, met plichtsbesef en met hart voor de gemeenschap hun werk deden, en die onder tragische omstandigheden, op deze plek, het leven hebben verloren. Het is dit jaar vijftig jaar geleden. Een halve eeuw. Vijftig jaar – het klinkt als een lange tijd. En toch kan verdriet zich gedragen als water onder het landschap: het stroomt ondergronds, onzichtbaar voor velen, maar altijd aanwezig. Soms lijkt het alsof het volledig is verdwenen, opgeslokt door de jaren. Maar dan komt er een moment waarop het weer naar boven komt, op een plek waar je het niet direct verwacht. Zó werkt herinnering ook. En zo werkt gemis.”
De dag die alles veranderde
Frits van der Schans, zoon van de verongelukte wethouder, reconstrueerde minutieus de dag die het leven van zoveel families voorgoed zou splijten:
15 augustus 1975, even voor half vier. Een kerriekleurige Morris Marina rijdt over de Groothuisweg richting Vasse. Achter het stuur zit burgemeester Gerard Verdegaal; naast hem wethouder Wim van der Schans; achterin gemeentesecretaris Harm Schokker. Ze zijn op pad om Ammerzodense collega’s de trots van Tubbergen te tonen. Een school, een zuivelfabriek – kleine stappen vooruit voor hun gemeenschappen, zorgvuldig genoteerd door Schokker in zijn agenda.
Achter hen rijdt de burgemeester van Ammerzoden, Haije Galama, met zijn vrouw Joan, en naast hen wethouder Van Wordragen en zijn vrouw. Een zomerse dag, lichte gesprekken, een goed humeur - een dag waarop niemand een schaduw verwacht.
Ondertussen tikt het gewone leven verder
Op het politiebureau lachen agenten om elkaars verhalen tijdens de koffie. Arlette Verdegaal speelt tennis met haar vriendinnen. Marja Schokker zoekt een verjaardagscadeautje voor haar dochter. Frits van der Schans is bij zijn oom om te melken, niet wetend dat zijn wereld binnen minuten zal kantelen. En drie jongetjes – onder wie Leo Eppink – bouwen vlakbij een hut, met gereedschap dat ze stiekem van thuis hebben meegenomen.
En dan wordt het bijna half vier. Een zware vrachtwagen, geladen met zand, rijdt over de Schouwdijk. De Morris Marina nadert vanaf de Groothuisweg dezelfde kruising bij ’t Lädderken. Twee werelden die elkaar niet hadden mogen raken, ontmoeten elkaar toch.
De klap is immens. Daarna is niets meer hetzelfde...
Herinnering in dankbaarheid
Arlette Verdegaal sprak, met zachte maar zekere stem, over het ongeluk. Niet om het verdriet breed uit te meten – want dat zit, na vijftig jaar, niet in woorden maar in ademteugen, in stiltes – maar om dankbaarheid te benadrukken. Dankbaar om de vaders die zij en anderen mochten hebben, mannen die geliefd en gewaardeerd waren om hun warmte, hun inzet, hun menselijkheid. Verhalen die opnieuw naar boven kwamen in ontmoetingen, brieven, artikelen. Verhalen die het verlies opnieuw tot leven brachten, maar ook troost schonken.
Drie keien – Drie levens
Het was burgemeester Postma die het voorstel deed om juist op deze plek drie grote zwerfkeien te plaatsen. Zwerfkeien die in Tubbergen zijn gevonden en jarenlang zorgvuldig bewaard. Stevige, onverzettelijke stenen, gevormd door tijd en elementen – net als de mannen voor wie ze nu symbool staan. Drie stenen, drie levens, drie bergen, subtiel verwijzend naar het wapen van Tubbergen. Een monument dat eenvoudig oogt, maar des te meer zegt. Robuust, zoals hun karakters. Puur, zoals hun inzet. En stil, zoals herinneringen die geen woorden meer nodig hebben om gevoeld te worden.
De burgemeester sloot zijn toespraak af met de woorden:
“De onthulling van dit monument is dan ook meer dan een ceremonie. Het is een erkenning. Een bevestiging dat wij hen niet vergeten zijn en dat hun naam blijvend een plaats krijgt in onze gezamenlijke herinnering. Het is tevens een gebaar van respect naar u, die dit verlies jullie leven lang hebben meegedragen.”
Boek
Inmiddels wordt er ook gewerkt aan een boek voor de direct betrokken families, waarin ruimte is voor zowel verdriet als voor de lichtvoetige, warme anekdotes die de herinnering verzachten en tegelijk levend houden. Op bijgaande foto staan de drie dochters van burgemeester Verdegaal - een beeld dat het monument een gezicht en een hart geeft.
Martin Paus
