Op donderdag 13 november jl. verdedigde oud-Tubbergenaar J.J.H. (Jelle) Hooiveld in het Academiegebouw van de Universiteit Leiden zijn proefschrift 'Special Forces in een tuinstad: de inzet en effectiviteit van het personeel van het Bureau Bijzondere Opdrachten in de provincies Zuid-Holland en Overijssel, 1944–1945'. De promotie vond plaats onder begeleiding van prof. dr. B. Schoenmaker en prof. dr. M.W.M. Kitzen.
Hoewel ik had toegezegd bij de promotie aanwezig te zijn – Jelle had mij op 6 oktober jl. al hartelijk uitgenodigd en zijn bericht vriendelijk geopend met de vraag: “Alles goed daar, in Tubbergen?” – moest ik uiteindelijk verstek laten gaan vanwege een Trauerfeier in Uelsen. Later liet Jelle mij, opgelucht en niet zonder trots, weten: “De verdediging ging goed, maar het werd me bepaald niet gemakkelijk gemaakt!!”
Ondanks mijn afwezigheid blijft zijn uitnodiging voor mij bijzonder, niet in de laatste plaats vanwege de betekenis van het moment: de voltooiing van een proefschrift dat een nieuw en belangrijk hoofdstuk in de Nederlandse oorlogsgeschiedenis ontsluit. Bovendien wordt er inmiddels, naar alle waarschijnlijkheid, gewerkt aan een handelseditie, waardoor Hooivelds onderzoek straks ook voor een breder publiek toegankelijk zal worden.
Een geheime dienst in oorlogstijd
Het onderzoek van Hooiveld draait om het Bureau Bijzondere Opdrachten (BBO), de militaire geheime dienst die in maart 1944 door de Nederlandse regering in ballingschap in Londen werd opgericht. Het bureau kreeg de taak speciale operaties in bezet Nederland voor te bereiden en uit te voeren. Hiervoor selecteerde en trainde men agenten die intern werden aangeduid als Special Forces.
Deze agenten werden per vliegtuig naar Nederland gebracht om de binnenlandse verzetsgroepen te versterken. Zij moesten niet alleen adviseren en trainen, maar ook zorgen voor wapendroppings, communicatie met Londen en afstemming tussen lokale verzetsinitiatieven en geallieerde militaire strategieën.
Operaties in Zuid-Holland en Overijssel
Een aanzienlijk deel van deze agenten werd in Zuid-Holland en Overijssel ingezet. De omstandigheden in beide provincies verschilden sterk: van de dichtbevolkte en streng gecontroleerde steden in Zuid-Holland tot het verspreide verzetswerk in het meer landelijke Overijssel.
Toch hadden de BBO-agenten overal vergelijkbare taken: het leggen van contact met lokale verzetsgroepen, het verbeteren van hun slagkracht via training en advies, het organiseren van wapendroppings vanuit Groot-Brittannië en het coördineren van verzetsacties met geallieerde wensen.
Effectiviteit onder moeilijke omstandigheden
Hooivelds centrale vraag luidt: hoe effectief waren de BBO-agenten in deze provincies werkelijk?
Om hier inzicht in te krijgen, analyseerde hij hun missiedoelen, verwachtingen en daadwerkelijke werkzaamheden. Daarbij brengt hij ook de beperkingen in kaart die de agenten ondervonden: van het constante gevaar van ontdekking door de Sicherheitsdienst tot de soms gespannen relaties binnen het verzet zelf.
Zijn studie laat zien dat de impact van de BBO-agenten – hoewel niet altijd spectaculair of direct zichtbaar – van groot belang was voor het functioneren van het verzet in de laatste oorlogsmaanden.
Een waardevolle bijdrage aan de geschiedschrijving
Met 'Special Forces in een tuinstad' levert Jelle Hooiveld een waardevolle bijdrage aan onze kennis van het Nederlandse verzet. Zijn onderzoek toont hoe de samenwerking tussen de BBO-agenten en de diverse verzetsgroepen in Zuid-Holland en Overijssel vorm kreeg, en welke rol deze agenten speelden in de bredere geallieerde strategie.
Het proefschrift, waarvan Jelle me een fysiek exemplaar heeft toegezegd, werpt nieuw licht op een minder bekend, maar cruciaal onderdeel van de bevrijdingsgeschiedenis van Nederland – en vormt tegelijk een eerbetoon aan de mannen die in het geheim en onder grote risico’s hun missies uitvoerden.
Op de bijgaande foto, genomen tijdens de ceremonie in het Groot Auditorium, staat doctor Jelle Hooiveld omringd door de paranimfen: zijn zus Wieke Hooiveld en vriend Wouter Smienk (foto: Cindy Smienk-Otten).
Martin Paus
