Een drieluik over rijk en arm

BOEKENNIEUWS: Door het stof

Op zaterdagavond 14 juni bezocht ik Door het stof: een meeslepende en gelaagde voorstelling, speciaal gecreëerd ter gelegenheid van het 700-jarig bestaan van Enschede. Na eerdere producties als Het verzet kraakt en Stork! tonen de makers opnieuw waartoe Twents theater in staat is: verhalen vertellen die raken, uitdagen en blijven resoneren – lang nadat het doek is gevallen.

Door het stof is geen traditionele voorstelling. Het is een theatrale rollercoaster door het roerige verleden van de Twentse textielindustrie en wordt verteld vanuit verschillende perspectieven. Al bij binnenkomst wordt je beleving bepaald: het publiek wordt willekeurig verdeeld over twee locaties – het Wilminktheater en het Muziekcentrum.

Ik begon de avond in het Muziekcentrum, waar de harde realiteit van het arbeidersbestaan in de negentiende eeuw centraal stond. Negen arbeiders – onder wie Bats Dekker, de vader van hoofdpersoon Saar – zijn net ontslagen. De sfeer is gespannen, de energie intens. We zien arbeiders die strijden tegen uitputting, onrecht en uitzichtloosheid.

Saar, indrukwekkend vertolkt door Julia Lammerts, staat symbool voor een generatie die droomt van een beter leven, maar vastzit in het stof van de werkelijkheid. Haar gevoelens voor Karel, zoon van een van de textielbaronnen, maken haar strijd des te schrijnender. Het conflict escaleert – en met elke scène groeit de spanning.

Na de pauze volgt een fascinerende wisseling van perspectief. In het Wilminktheater bevond ik me plots in de wereld van de textielbaronnen: stijlvolle kostuums, deftige diners en onderhuids broeiende zorgen. De familie viert de verloving van Karel (Alexander Schuitema) met Jenne (Baleria Bagchus), terwijl de sociale onrust buiten voelbaar dichterbij komt. Karel, verscheurd tussen plicht en gevoel, voelt zich aangetrokken tot Saar – maar zijn keuzes hebben verstrekkende gevolgen. Laus Steenbeeke overtuigt als de autoritaire vader, die zijn greep op de situatie langzaam ziet verdwijnen.

Centraal in beide werelden staat priester Alphons Ariëns (Danny Westerweel) – een man van overtuiging, maar ook van innerlijke twijfel. Hij probeert te bemiddelen en te verbinden, maar raakt steeds verder verstrikt in het spanningsveld tussen macht en mededogen. In het laatste, gezamenlijke deel van de voorstelling groeit zijn rol uit tot een breekbaar en filosofisch hoogtepunt.

In dat derde deel komt het publiek weer samen. De grenzen vervagen, rollen keren om. De wereld voelt vervreemd, maar tegelijkertijd pijnlijk herkenbaar. De vragen die opdoemen zijn universeel: wat blijft er over als het stof is neergedaald? Wat betekenen vooruitgang, rechtvaardigheid en menselijke waardigheid – toen én nu? 

Door het stof is theater op zijn best: actueel, gelaagd, gedurfd. Het is satire, tragedie, liefde en strijd ineen. De vorm – waarbij het publiek de gebeurtenissen vanuit meerdere invalshoeken beleeft – zorgt niet alleen voor verrassende theatrale dynamiek, maar ook voor een diepere reflectie. Wat gebeurt er met onze overtuigingen als we gedwongen worden het verhaal ook door de ogen van de ander te zien?

De productie is een samenwerking tussen Theaterproducties Twente, het Wilminktheater, Muziekcentrum Enschede, de Nederlandse Reisopera, Theater Sonnevanck, Consensus Vocalis, Orkest Phion en het Wilmink Project Orkest. Samen brengen zij een verhaal tot leven dat meer is dan een ode aan het verleden – het is een spiegel voor het heden. Deze voorstelling, geïnitieerd door artistiek aanjager Gerard Cornelisse, is nog te zien t/m 13 juli 2025.

Martin Paus